Refluks — przyczyny i objawy. Jak sobie z nim radzić?

Choroba refluksowa przełyku, zwana również refluksem żołądkowo-przełykowym to stan, w którym treść żołądkowa cofa się, powodując szereg nieprzyjemnych objawów i dolegliwości, które znacząco mogą obniżyć komfort życia.

Jak objawia się refluks, czy refluks jest groźny i jak go leczyć? Odpowiedzi można znaleźć w poniższym artykule.

Co to jest refluks?

Refluksem potocznie nazywana jest sytuacja, w której treść pokarmowa z żołądka cofa się do przełyku. Choroba refluksowa natomiast to stan, gdy patologiczne zrzucanie  treści żołądkowej do przełyku pojawia się regularnie i powoduje uciążliwe objawy.

Dolegliwości związane z chorobą refluksową wynikają z uszkodzenia delikatnej błony śluzowej przełyku na skutek częstego kontaktu z kwaśną treścią żołądkową. Cofanie się treści pokarmowej spowodowane jest z kolei zaburzeniami pracy mięśnia, zwanego dolnym zwieraczem przełyku.

Refluks — przyczyny choroby

Odpowiedź na pytanie, co powoduje refluks, jest złożona, ponieważ geneza choroby wynika z wielu różnych czynników. Jednorazowe przemieszczenia treści pokarmowej do przełyku mogą wynikać z przejedzenia (zwłaszcza gdy jedzone potrawy były tłuste), a dolegliwości wynikające z przejedzenia nasilać będzie pochylanie się lub leżenie na wznak^[1].

Należy wyróżnić czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia choroby refluksowej, do których należą^[6,7]:

• nieprawidłowości czynnościowe dolnego zwieracza przełyku,
• zaburzenia motoryki przełyku (nieprawidłowości czynności skurczowej, której zadaniem jest przemieszczanie pokarmu do żołądka),
• nieprawidłowości opróżniania żołądka,
• przepuklina rozworu przełykowego,
• nadwrażliwy przełyk,
• stan po zabiegach chirurgicznych okolicy wpustu żołądka,
• nadmierne ciśnienie w jamie brzusznej,
• otyłość,
• ciąża.

Czynnikiem ogólnie odpowiedzialnym za chorobę refluksową są zaburzenia pracy dolnego zwieracza przełyku. Zadaniem tego mięśnia jest właśnie niedopuszczanie do cofania się treści pokarmowej. Rozkurcza się on po połknięciu pokarmu, wpuszczając go do jamy żołądka, a następnie szybko się kurczy, odcinając drogę z żołądka do przełyku i uniemożliwiając przedostawanie się kwasu solnego, enzymów trawiennych i treści pokarmowej do niechronionego przez uszkodzeniami przełyku.

Refluks żołądka przyczyny może mieć również w farmakoterapii. Niektóre z popularnych leków (tj. środki antykoncepcyjne, beta-mimetyki czy blokery kanału wapniowego) mogą wpływać na obniżenie ciśnienia w dolnej części przełyku, co znacznie zwiększa ryzyko wystąpienia refluksu.

Także niektóre choroby układowe mogą predestynować do występowania refluksu. Są to np. cukrzyca, twardzina, niektóre zaburzenia hormonalne czy choroba alkoholowa.

Jak rozpoznać refluks? Objawy

Objawy refluksu żołądkowo-przełykowego mogą być bardzo zróżnicowane. Od typowych, znanych wszystkim dolegliwości, jak zgaga, odbijania, ulewanie treści żołądkowej czy pieczenie za mostkiem do zupełnie nieswoistych, jak kołatania serca, pogorszenie stanu zębów, gęsta wydzielina w gardle lub kaszel^[1].

W zależności od tego, z którego układu pochodzą objawy, można podzielić je następująco^[1,2,3,7]:

• objawy przełykowe – refluksowe zapalenie przełyku, przełyk Barretta, refluksowe zwężenie przełyku, rak gruczołowy przełyku,
• objawy pozaprzełykowe – refluksowe zapalenie krtani, kaszel refluksowy, zapalenie gardła, nawracające zapalenie ucha środkowego,
• objawy laryngologiczne – chrypka, chrząkanie, uczucie guli w gardle, dysfagia (zaburzenia połykania),
• objawy stomatologiczne – zapalenia dziąseł, jamy ustnej i języka, nawracające pleśniawki i afty, nadżerki szkliwa i przyspieszony rozwój próchnicy, niska trwałość wypełnień stomatologicznych,
• objawy oskrzelowo-płucne – świszczący oddech, przewlekłe lub nawracające zapalenie oskrzeli, aspiracyjne zapalenie płuc, śródmiąższowe zapalenie płuc, napady bezdechu sennego,
• objawy sercowo-naczyniowe – dławico podobny ból w klatce, bradykardia (rzadkoskurcz), kołatanie serca, napadowe migotanie przedsionków, nawracające omdlenia.

Czy refluks można wyleczyć?

Często zdarza się, że nie można odwrócić całkowicie zaburzeń czynnościowych dolnego zwieracza przełyku i refluksu jako takiego wyleczyć się nie da. Jednak istnieje szereg sposobów na zmniejszenie dolegliwości lub częstości, z jaką treść żołądkowa zrzucana jest do przełyku. Nie leczy to co prawda samej przyczyny choroby, jednak pozwala ograniczyć objawy i wynikający z nich dyskomfort.

Ile trwa refluks?

Refluks żołądka jest chorobą przewlekłą, która charakteryzuje się następującymi naprzemiennie okresami remisji i wznowy. Często raz zdiagnozowany wymaga odpowiedniego traktowania do końca życia pacjenta. 

Jak zdiagnozować refluks?

Diagnoza refluksu rozpoczyna się od zebrania dokładnego wywiadu z pacjentem, na temat występujących objawów, ich nasilenia czy okoliczności pojawiania się. Wywiad uwzględnia również inne schorzenia pacjenta, przyjmowaną farmakoterapię czy opis stylu życia.

Jeśli zgłaszane objawy będą typowe dla choroby refluksowej żołądka, jednak bez objawów alarmowych (tj. nagły spadek wagi, zaburzenia i ból w trakcie połykania, ból brzucha, który potrafi wybudzić w nocy) lekarz zaleci farmakoterapię mającą na celu zmniejszenie kwasowości treści pokarmowej i zalecenia dotyczące zmiany trybu życia na następne 8 tygodni^[1,6].

W zależności od wyników uzyskanych za pomocą modyfikacji stylu życia i farmakoterapii lekarz może kontynuować ten sposób leczenia lub, w przypadku gdy objawy nie uległy złagodzeniu, zaleci dalsze badania diagnostyczne^[6]:

• gastroskopię,
• manometrię przełyku,
• pH-metrię przełyku.

Taką diagnostykę lekarz gastroenterolog, jeśli pacjent skarży się na objawy alarmowe.

Jak leczyć refluks?

Raz zdiagnozowany refluks żołądkowo-przełykowy, jak każda choroba przewlekła wymaga leczenia w zasadzie do końca życia. Leczenie jest prowadzone wielotorowo i uzależnione od zgłaszanych objawów.

Leczenie farmakologiczne

Oparte jest głównie na lekach zmniejszających wydzielanie kwasów żołądkowych. Są to tw. inhibitory pompy protonowej (IPP). Zwyczajowo równolegle stosuje się leki zobojętniające kwas solny i działające osłonowo na błony śluzowe przełyku (związki glinu i magnezu, sukralfat lub kwas alginowy). Powyższe dwie grupy leków stosuje się w leczeniu refluksu o łagodnym przebiegu.

Czasem dodatkowo stosuje się również leki prokinetyczne, które pobudzają perystaltykę przełyku (chlorowodorek itoprydu).

Leczenie chirurgiczne

Jeśli leczenie farmakologiczne nie przynosi efektu lub jest on znikomy lub pacjent z jakiegoś powodu nie chce/nie może leczyć się farmakologicznie, pozostaje opcja chirurgiczna – zabieg fundoplikacji^[5]. Polega on na stworzeniu wokół przełyku mankietu ze ścian żołądka, który ma za zadanie wzmocnienie dolnego zwieracza przełyku, co daje efekt antyrefluksowy.

Zmiany stylu życia

W leczeniu refluksu żołądkowo-przełykowego istotną rolę odgrywa wprowadzenie pewnych modyfikacji stylu życia, głównie dietetycznych:

• unikanie potraw i produktów nasilających objawy – tj. owoców cytrusowych, kwaśnych, pikantnych lub tłustych potraw, czosnku, cebuli, szparagów i karczochów,
• ograniczenie spożywania alkoholu i palenia papierosów,
• unikanie gazowanych napojów,
• spożywanie mniejszych porcji,
• zaniechanie wysiłku fizycznego zaraz po posiłku,
• sen w pozycji podniesionej (górna część ciała uniesiona o ok 30^o).

Domowe sposoby na refluks

Domowe sposoby na refluks mają złagodzić przykre dolegliwości, takie jak zgaga czy odbijanie. Jednym z najlepszych sposobów jest picie naparów ziołowych, zawierających rumianek, kminek, korzeń lukrecji, ziele glistnika, melisę, owoce ostropestu czy korzeń arcydzięgla. Świetnie sprawdza się również napar ze świeżego imbiru, który jest całkowicie bezpieczny nawet dla kobiet w ciąży.

Można również wypróbować preparat działających ochronnie na błony śluzowe jamy ustnej, gardła i przełyku, zapewniające dodatkowe nawilżenie i warstwę chroniącą przed negatywnym wpływem kwaśnej treści żołądkowej.

Bibliografia:

1. Tarnowski, W., & Bielecki, K. Gastroesophageal reflux disease–GERD. Postępy Nauk Medycznych.
2. https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/012/562/original/65-69.pdf [dostęp 19.08.2024]
3. CHMIEL, KATARZYNA, et al. Pozaprzełykowe objawy refluksu żołądkowo-przełykowego. Nowiny lekarskie, 2009, 78.3-4: 216-221.
4. Bielecki, I., Mniszek, J., & Woś, H. (2004). Aspekty laryngologiczne refluksu żołądkowo-przełykowego u dzieci. Chirurgia Polska, 6(1), 51-63.
5. Wróblewski, T., Skalski, M., Ziarkiewicz-Wróblewska, B., Żurakowski, J., & Krawczyk, M. (2007). Nowa technika chirurgicznego leczenia refluksu żołądkowo-przełykowego. Videosurgery and other miniinvasive techniques, 2, 139-44.
6. Badillo, R., & Francis, D. (2014). Diagnosis and treatment of gastroesophageal reflux disease. World journal of gastrointestinal pharmacology and therapeutics, 5(3), 105.
7. Fass, R. (2022). Gastroesophageal reflux disease. New England Journal of Medicine, 387(13), 1207-1216.