Krtań, chociaż należy raczej do niewielkiego rozmiaru narządów, ma dosyć skomplikowaną budowę. Jest to struktura, która nie tylko czyni możliwym mówienie, ale również ochrania dalsze części układu oddechowego przed zanieczyszczeniami. To również jeden z najczęściej chorujących narządów, a przez to, że objawy chorób krtani często przypominają symptomy zwykłego przeziębienia, zdarza się, że prowadzą one do nieprzyjemnych powikłań.
Czym jest krtań, jak wygląda jej budowa i jak powstaje w niej głos?
Co to jest krtań?
Krtań jest elementem układu oddechowego, który u człowieka pełni również istotną funkcję wokalną. To dzięki skomplikowanej budowie krtani możliwe jest mówienie, śpiewanie i ogólnie wydawanie dźwięku.
Narząd ten zaczyna się kształtować około 33 dnia życia płodu, powstając z zawiązka policzkowo-gardłowego (który buduje nagłośnię) i zawiązka tchawiczo-oskrzelowego (które następnie tworzą głośnię i podgłośnię). Jeszcze w trakcie ciąży krtań chroni płuca przed aspiracją płynu owodniowego[3].
Gdzie jest krtań?
Krtań u człowieka jest zlokalizowana w przedniej części szyi, pomiędzy gardłem a tchawicą.
Początkowo, po urodzeniu znajduje się na wysokości od 2 do 4 kręgu szyjnego, rozciągając się tuż za szczęką, między tylną częścią podniebienia, zwaną podniebieniem miękkim, a tchawicą.
W miarę dojrzewania i wzrostu, krtań przemieszcza się, by u dorosłych znaleźć się pomiędzy 4 a 7 kręgiem szyjnym. Warto wspomnieć, że fizjologicznie krtań u kobiet leży nieco wyżej niż u mężczyzn[1].Wielkość dojrzałego narządu wynosi zwykle 5-6 cm[2].
Krtań — budowa. Z ilu chrząstek się składa?
Krtań kształtem przypomina odwróconą w dół piramidę, a jej budowa nie należy do najprostszych. Anatomia krtani składa się ze szkieletu zbudowanego z chrząstek[1,2,3]:
- chrząstka tarczowata – buduje krtań od przodu, składając się z dwóch blaszek, łączących się w tzw. wyniosłość krtaniową (u mężczyzn odpowiada ona za istnienie tzw. jabłka Adama). To największe z chrząstek krtaniowych,
- chrząstka nagłośniowa – to ona tworzy wejście nagłośni, otwierając się i zamykając. Ma kształt liścia i pokryta jest błoną śluzową
- chrząstka pierścieniowata – tworzy szkielet dolnej części krtani, oddzielając ją od tchawicy,
- chrząstki nalewkowate – położone na płytce chrząstki pierścieniowatej parzyste struktury, mają kształt ostrosłupa. Biorą udział w budowie głośni,
- chrząstki różkowate – małe, o stożkowatym kształcie, umiejscowione u szczytu chrząstek nalewkowatych,
- chrząstki klinowate – swobodnie zwisające, wolne chrząstki. Znajdują się w błonie nalewkowo-nagłośniowej, współtworząc fałdę nagłośni.
Poszczególne struktury krtani tworzą między sobą połączenia stawowe (tj. staw pierścienno-nalewkowy, staw pierścienno-tarczowy i więzozrost nalewkowo-różkowy) i połączenia więzadłowe (tarczowo-gnykowe, gnykowo-nagłośniowe, językowo-nagłośniowe i pierścienno-tchawicze)[3].
Wnętrze krtani, czyli jama krtaniowa to obszar zawierający ważne struktury — np. struny głosowe. Budowę tej części krtani można podzielić na trzy segmenty[2]:
- przekrój nadgłośniowy – to obszar od otworu krtaniowego do tzw. fałd przedsionkowych. Ta część znajduje się nad fałdami (strunami) głosowymi, a jej ściany pokrywa śluz,
- głośnia – zwana przestrzenią głośniową, rozciąga się od fałd przedsionkowych (u góry) do strun głosowych (na dole). Wybrzuszenia na ścianach budujących tą część krtani tworzą przestrzenie zwane komorami krtaniowymi. Komory te posiadają dodatkowo przedłużenia (woreczki krtaniowe), które są wyłożone śluzem, umożliwiającym wydawanie dźwięków. Znajdujące się poniżej struny głosowe są czterema pasmami rozciągliwej tkanki. Wyróżnia się dwa górne i dwa dolne pasma.
Górne są zwane fałszywymi strunami głosowymi, mają formę cienkiej wstążki bez dodatkowych elementów mięśni. Dolne fałdy są znacznie grubsze, szersze i okryte mięśniami, dzięki czemu są w stanie zbliżać się do siebie i oddalać, tworząc dźwięk.
Do mięśni tych należą:- mięsień rozszerzające szparę głośni – pierścienno-nalewkowy tylny,mięśnie zwężające szparę głośni – tarczowo-nalewkowy, nalewkowy, pierścienno-nalewkowy boczny,mięśnie napinające fałdy głosowe – głosowy, pierścienno-tarczowy,
- mięśnie rozluźniające fałdy głosowe – nalewkowo-nagłośniowy, tarczowo-nagłośniowy,
- podgłośnia – zwężająca się ku dołowi przestrzeń pomiędzy głośnią a tchawicą.
Unerwienie krtani możliwe jest dzięki nerwom krtaniowym górnym i wstecznym, wychodzącym od X nerwu czaszkowego (nerwu błędnego)[2].
Krtań — funkcje. Za co odpowiada?
Podstawową funkcją krtani jest umożliwienie mowy, dzięki napinaniu i rozluźnianiu fałdów głosowych. Jednak choć to z pewnością najważniejsza funkcja, nie jest ona jedyną. Krtań bowiem chroni drogi oddechowe przed ciałami obcymi. To właśnie tam powstaje odruch kaszlowy, którego zadaniem jest odkrztuszenie i wydalenie ciał obcych z górnych dróg oddechowych[2].
Mniej znaną, lecz również potrzebną funkcją krtani jest również zamknięcie dróg oddechowych, a przez to unieruchomienie klatki piersiowej w sytuacjach, które tego wymagają (np. poród, wypróżnianie czy wymiotowanie)[1].
Jak w krtani powstaje głos?
Głos [4,5] powstaje za sprawą wydychanego powietrza, które wprawia w drgania struny głosowe, umiejscowione po obu stronach krtani.
Podczas wydechu, gdy w płucach nagromadzi się ilość powietrza konieczna do wypowiedzenia, wyśpiewania lub wykrzyczenia frazy, następuje skurcz przepony, klatki z piersiowej i mięśni brzucha, wypychając powietrze wraz z wydechem. Po drodze powietrze to napotyka lekko do siebie zbliżone i napięte w gotowości fałdy głosowe, które stawiają opór przepływającemu powietrzu.
Oddech gromadzi się pod zwartymi fałdami i gdy jego ciśnienie uzyska potrzebną wartość krytyczną, powoduje rozwarcie fałd głosowych. Obniżenie ciśnienia w związku z przepływem powietrza sprawia, że struny głosowe wracają do pierwotnej pozycji.
Powtarzające się po sobie cykle otwierania się i zamykania fałd głosowych umożliwiają
powstanie tzw. dźwięku krtaniowego, który sam w sobie jest słaby i pozbawiony tonu. Jednak przechodząc przez dalsze struktury, czyli przez jamy znajdujące się nad krtanią – gardłową, ustną lub nosową, dźwięk rezonuje, nabierając brzmienia i barwy charakterystycznej dla konkretnego człowieka.
Ton, tembr i głośność zależna jest więc nie tylko od samej budowy krtani, ale również konstrukcji gardła, jamy ustnej i jamy nosa.
Następnie przy pomocy języka, warg i podniebienia, w procesie artykulacji, dźwięk, który rozpoczął się w krtani, uzyskuje swój końcowy kształt, zamieniając się w słowa, zrozumiałe dla rozmówcy[5].
Krtań — podsumowanie
Krtań to skomplikowany narząd, który umożliwia człowiekowi wydawanie dźwięków, które są podstawową formą komunikacji już od pierwszych dni życia, zanim jeszcze powstaną z nich pierwsze słowa, a potem zdania i całe wypowiedzi.
Skomplikowana budowa krtani sprawia, że narząd ten narażony jest na wiele chorób i dolegliwości (np. zapalenie krtani), dlatego każde niepokojące zmiany natężenia, barwy lub tonu głosu warto skonsultować z lekarzem.
Bibliografia:
- Michajlik, A., & Ramotowski, W. (2009). Anatomia i fizjologia człowieka. Wydawnictwo lekarskie PZWL.
- Noordzij, J. Pieter, and Robert H. Ossoff. „Anatomy and physiology of the larynx.” Otolaryngologic Clinics of North America 39.1 (2006): 1-10.
- WADIE, Mikhail; ADAM, Stewart I.; SASAKI, Clarence T. Development, anatomy, and physiology of the larynx. Principles of deglutition: a multidisciplinary text for swallowing and its disorders, 2013, 175-197.
- Krasnodębska, P., Wolak, T., & Szkiełkowska, A. (2020). Proces tworzenia głosu–przegląd aktualnej literatury przedmiotu. Nowa Audiofonologia, 6(4), 16-20.
- Zhang, Z. (2016). Mechanics of human voice production and control. The journal of the acoustical society of america, 140(4), 2614-2635.
Najnowsze komentarze