Kserostomia — co to jest? Przyczyny, objawy, domowe sposoby

Kserostomia to inaczej uczucie suchości w ustach, które może mieć różnorodne przyczyny. Zazwyczaj odpowiedzialne za to są czynniki związane ze złym stylem życia, jednak może ona również wskazywać na poważniejsze problemy zdrowotne. Kserostomia dotyka bardzo wiele osób i bywa na tyle uciążliwa, że utrudnia codzienne funkcjonowanie.

Jakie mogą być przyczyny kserostomii? W jaki sposób się objawia i jak poradzić sobie z kserostomią domowymi sposobami? Wyjaśniamy!

Kserostomia — co to jest?

Kserostomia jest to medyczna nazwa na uczucie suchości w jamie ustnej. W prawidłowych warunkach ślinianki w spoczynku wydzielają ok. 0,3-0,4 ml śliny w ciągu minuty, natomiast u osób z kserostomią ilość ta może obniżyć się nawet kilkukrotnie ^[1].

Zaburzenia związane z wydzielaniem śliny rozpoznaje się wówczas, gdy jej ilość, wydzielana w ciągu minuty bez stymulacji, wynosi mniej niż 0,1 ml^[1].

Czasami jednak nie stwierdza się zaburzeń wydzielania śliny — w takich wypadkach kserostomia może wynikać z nieprawidłowego funkcjonowania autonomicznego układu nerwowego.

Rodzaje kserostomii

Wyróżnia się dwa główne typy kserostomii:

• prawdziwą,
• rzekomą.

W przypadku kserostomii prawdziwej zmniejsza się ogólne wydzielanie śliny przez śliniankę, np. w wyniku jej uszkodzenia bądź chorób. Śluzówki jamy ustnej u chorych są suche, mogą pękać i łatwo ulegają podrażnieniu.

U osób z kserostomią rzekomą ślinianki działają prawidłowo, tzn. wydzielają odpowiednią ilość śliny. Ze względu jednak na zaburzone funkcjonowanie autonomicznego układu nerwowego odczuwają oni suchość w jamie ustnej. Ślina u osób z kserostomią rzekomą może być gęstsza, a śluzówki mimo obecności śliny mogą wysychać. Pacjenci porównują czasem to uczucie do tego, które pojawia się w przypadku odwodnienia.

Przyczyny kserostomii

Przyczyny kserostomii są liczne, od nieprawidłowego stylu życia po poważniejsze schorzenia. Do najczęstszych zalicza się:

• poranną suchość w gardle, która mija zazwyczaj po wypiciu szklanki wody lub podczas mycia zębów;
• picie niewystarczającej ilości wody w ciągu dnia;
• palenie papierosów;
• nadużywanie alkoholu;
• przewlekły stres;
• niektóre leki, np. opioidy, antydepresanty, leki przeciwnadciśnieniowe, leki wziewne stosowane w astmie, leki stosowane w chorobie refluksowej, leki moczopędne;
• chemioterapia nowotworów złośliwych;
• radioterapia okolicy głowy i szyi;
• cukrzyca;
• nadczynność tarczycy;
• alergie;
• niedokrwistość z niedoboru żelaza;
• zespół Sjogrena;
• infekcje górnych dróg oddechowych,
• moczówka prosta;
• sarkoidoza^[1].

Kserostomia — jakie objawy jej towarzyszą?

Głównym objawem kserostomii jest przede wszystkim uczucie suchości w jamie ustnej, jednak pacjenci skarżą się również na wiele innych dolegliwości. Wymienia się wśród nich:

• zaburzenia smaku;
• podatność błony śluzowej jamy ustnej na uszkodzenia i podrażnienia;
• drapanie w gardle;
• zwiększona podatność na rozwój próchnicy zębów;
• pękanie języka;
• trudności z mówieniem;
• trudności z połykaniem pokarmów;
• konieczność picia wody w trakcie posiłków, aby ułatwić przełykanie;
• szybkie męczenie głosu;
• chrypkę;
• swędzenie, drapanie w jamie ustnej i w gardle;
• nieprzyjemny zapach z jamy ustnej (halitozę)^[2].

Diagnostyka kserostomii — jakie badania wykonać?

Diagnostykę kserostomii lekarz rozpoczyna od zebrania dokładnego wywiadu dotyczącego dolegliwości, tego, jak bardzo są nasilone oraz ile trwają. Doktor zapyta prawdopodobnie również o choroby współistniejące, obecność podobnych problemów w rodzinie, o przyjmowane dotychczas leki. Prawdopodobnie zleci wykonanie podstawowych badań.

Czasem wykonuje się testy oceniające wydzielanie śliny oraz USG ślinianek, aby sprawdzić, czy ślinianka jest zbudowana prawidłowo i czy jej funkcje nie są zaburzone. Przy uzyskaniu niepokojących wyników badań w tej diagnostyce, zleca się biopsję ślinianki wraz z oceną histopatologiczną, która często umożliwia postawienie ostatecznego rozpoznania.

Jak leczyć kserostomię?

Leczenie kserostomii zaczyna się zazwyczaj od dostępnych bez recepty środków pobudzających wydzielanie śliny. Może to być ssanie cukierków czy gum do żucia bez cukru^[2].

Można również sięgnąć po tabletki do ssania dedykowane osobom cierpiącym na suchość w ustach, zawierające substancje nawilżające i ochronne lub skorzystać z innych preparatów o działaniu nawilżającym. W takich wyrobach warto szukać składników, które mają właściwości wiążące wodę, co wpływa na efekt długotrwałego nawilżenia. Taką substancją jest m.in. hialuronian sodu, posiadający dodatkowo właściwości przeciwzapalne.

Jeśli te sposoby nie przynoszą rezultatów, możliwe jest rozpoczęcie leczenia przy pomocy leków pobudzających ślinianki, np. pilokarpiny czy acetylocysteiny^[2]. W zaawansowanym stadium kserostomii może być konieczne stosowanie sztucznej śliny, jednak są to metody stosowane po konsultacji z lekarzem.

Czy kserostomia jest wyleczalna?

Niestety, nie w każdej sytuacji można całkowicie wyleczyć kserostomię. Wynika to z różnych przyczyn schorzenia i tego, że nie wszystkie na chwilę obecną da się wyleczyć.

Suchość w ustach można jednak kontrolować, wdrażając odpowiednie leki i domowe sposoby. Dzięki nim można złagodzić objawy tak, aby nie wpływały na codzienne funkcjonowanie.

Kserostomia — domowe sposoby, które warto sprawdzić

Istnieje kilka domowych sposobów, które mogą pomóc złagodzić objawy kserostomii. Zalicza się do nich m.in. wspomniane wyżej ssanie cukierków bądź żucie gumy.

Pomocne może być picie siemienia lnianego bądź stosowanie płukanek z szałwii. Ważna jest odpowiednia, codzienna higiena zębów — osoby ze zmniejszonym wydzielaniem śliny częściej mają problem z próchnicą i psuciem się zębów.

Wśród domowych sposobów na kserostomię znajduje się także odpowiednia dieta. Ma ona duże znaczenie w łagodzeniu uciążliwych dolegliwości.

Przy kserostomii warto zadbać o:

• picie codziennie odpowiedniej ilości wody,
• zwiększenie w diecie ilości spożywanych cytrusów, pomocne może być również ssanie plasterków cytryny;
• zwiększenie w diecie ilości warzyw i owoców, szczególnie tych z dużą zawartością wody, np. pomidorów, ogórków, cukinii, pomarańczy, mandarynek,
• zmiana konsystencji pokarmów na papkowate i przecierane;
• częste spożywanie posiłków płynnych, np. zup;
• dodawanie do posiłków stałych oliwy z oliwek, która ułatwia połykanie;
• ograniczenie picia kawy, herbaty, alkoholu, które mogą nasilać uczucie suchości;
• rzucenie palenia papierosów.

Warto więc pamiętać, że z suchością w ustach można sobie skutecznie poradzić przy pomocy odpowiednich leków i domowych sposobów. Zawsze jednak warto się skonsultować z lekarzem, szczególnie wtedy, gdy domowe sposoby nie przynoszą oczekiwanych rezultatów, lub gdy kserostomia trwa powyżej 1-2 tygodni.

Bibliografia:

1. Bilal Talha, Swarnkar S.A., Xerostomia [na:] „Nih.gov”, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK545287/, 24 marca 2023 r., dostęp 17 lutego 2024 r.
2. Cassolato S.F., Turnbull R.S., Xerostomia: Clinical Aspects and Treatment, „Gerodontology” t. 20 nr 2 (2003), DOI: https://doi.org/10.1111/j.1741-2358.2003.00064.x, https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/j.1741-2358.2003.00064.x.