Afty w jamie ustnej i gardle – jak złagodzić ból?

Afty to niewielkie, płytkie zmiany, rozwijające się na tkankach miękkich jamy ustnej i gardła, a także u podstawy dziąseł. Nie są w żaden sposób zaraźliwe, jednak mogą być przyczyną znacznego bólu i dyskomfortu, mogą także utrudniać żucie i połykanie pokarmów lub mówienie. Skąd biorą się afty i jak wygląda ich leczenie?

Afta – co to jest, jak wygląda i gdzie może się pojawić?

W zdecydowanej większości afty to owalne lub okrągłe zmiany (owrzodzenia bądź nadżerki), charakteryzujące się czerwoną obwódką i białym lub żółtym środkiem.

Ich wielkość może różnić się w zależności od rodzaju zmiany, wśród których wyróżnia się^[1]:

• afty drobne (Mikulicza) – nadżerki mają wielkość od 5 mm do 1 cm i zwykle goją się samoistnie w ciągu 7 do 14 dni. Występują pojedynczo lub mnogo, są płytkie i nie pozostawiają blizn,
• afty duże (Suttona) – wielkość nadżerki przekracza 1 cm, czas gojenia wynosi około 3 do 4 tygodni, a po ich wygojeniu pozostają często blizny. Występują pojedynczo lub w skupiskach do 6 owrzodzeń w jednym miejscu. Są głębokie i bolesne.

Można wyróżnić jeszcze afty opryszczkowe, towarzyszące opryszczkowemu zapaleniu jamy ustnej, wywołanemu przez wirusa Herpes simplex.

Objawy te ustępują bez leczenia po około 3 – 4 dniach, a bolesnym nadżerkom towarzyszy charakterystyczny szary nalot na języku oraz szereg symptomów ogólnoustrojowych (tj. gorączka, bóle mięśni, powiększone węzły chłonne szyi, ogólne rozbicie).

Afty mogą występować na w całej jamie ustnej. Najczęściej można spotkać:

• afty na podniebieniu,
• afty na dziąśle,
• afty na policzku (wewnętrzna strona),
• afty na języku i pod językiem,
• afty na wardze (wewnętrzna strona),
• afty w gardle i na migdałkach.

Afty mogą pojawić się jednorazowo lub nawracać. W przypadku nawracających aft mówi się o aftozie, czyli nieinfekcyjnej chorobie błony śluzowej jamy ustnej, która może mieć szereg różnych przyczyn, jednak jej skutkiem zawsze są pojawiające się afty.

Afty – przyczyny powstawania

Przyczyny aft zarówno u dorosłych, jak i u dzieci mogą być rozmaite i nie zawsze jednoznaczne.

Odpowiadając na pytanie skąd się biorą afty trzeba wziąć pod uwagę takie przyczyny, jak^[3]:

• niedostateczna higiena jamy ustnej, która sprzyja rozwojowi próchnicy,
• urazy śluzówki jamy ustnej (powstałe np. w czasie mocnego szczotkowania zębów, w czasie zabiegów dentystycznych, a u małych dzieci w wyniku wkładania różnych przedmiotów do buzi lub przygryzania policzków),
• uwierający aparat ortodontyczny lub niedopasowana proteza,
• niedobory witamin (zwłaszcza B12) oraz minerałów (żelaza i kwasu foliowego),
• infekcje wirusowe i bakteryjne,
• choroby ogólnoustrojowe (choroba refluksowa, celiakia, niedobory odporności i zaburzenia autoimmunologiczne, cukrzyca),
• kserostomia (zbyt mała produkcja śliny, która wpływa negatywnie na środowisko jamy ustnej, zmieniając pH i powodując wzrost patogenicznych bakterii – np. próchnicowych),
• antybiotykoterapia,
• przemęczenie i długotrwały stres.

Afty u kobiet w ciąży mogą być spowodowane zmianami hormonalnymi, zachodzącymi w ich organizmie w związku z rozwijającą się ciążą.

Częste afty mogą być spowodowane również czynnikami genetycznymi. Jeśli w najbliższej rodzinie występowała aftoza, są duże szanse na to, że to właśnie genetyka może być powodem ich występowania u konkretnego pacjenta.

Skuteczne sposoby na afty. Jak leczyć tę dolegliwość?

Afty w jamie ustnej są przede wszystkim źródłem dyskomfortu i bólu, dlatego leczenie aft opiera się głównie na łagodzeniu objawów bólowych.

Aby pozbyć się afty na stałe, należy przede wszystkim zdiagnozować przyczynę występowania problemu i skupić się na jej usunięciu.

Najczęściej na afty stosuje się dostępne bez recepty w aptece pasty i żele, które działają miejscowo znieczulająco. Dodatkowo pokrywają zmianę warstwą ochronną, która przyspiesza regenerację zmienionego chorobowo miejsca i zapobiega dalszym podrażnieniom.

Jest jednak szereg domowych sposobów na afty, które można zastosować^[4]. Są to np.:

• płukanka solna – w szklance wody należy rozpuścić pół łyżeczki soli i taką mieszanką płukać jamą ustną i gardło co najmniej trzy razy dziennie. Taka mikstura działa ściągająco i przeciwzapalnie, co pozwoli zmniejszyć dolegliwości,
• napary ziołowe – płukanie ust wywarami z szałwii, rumianku czy tymianku może przynieść ulgę w aftowym problemie. Zioła te działają ściągająco, osłonowo i przeciwzapalnie,
• okład z herbaty – jeśli afta występuje w łatwo dostępnym miejscu (np. na języku, dziąśle czy po wewnętrznej stronie policzka) można przyłożyć w zmienione miejsce wystudzoną torebkę po zaparzonej herbacie. Zawarte w niej substancje mają działanie ściągające i osłonowe,
• lód – z braku innych środków można zastosować lód, którego ssanie ma działanie przeciwbólowe,
• tabletki nawilżające  do ssania – jedną z przyczyn powstawania aft jest kserostomia, czyli niedobór śliny powodujący przesuszanie śluzówki jamy ustnej. Doraźnym rozwiązaniem problemu mogą być np. tabletki do ssania o działaniu nawilżającym.
  
  Warto wybierać preparaty wzbogacone o składniki wiążące wodę, takie jak np. hialuronian sodu. Substancja ta zdolność do wnikania w głębsze warstwy naskórka, dzięki czemu sprzyja długotrwałemu nawilżeniu.

Domowe sposoby na afty sprawdzają się przy niewielkich zmianach. Jeśli jednak, pomimo prób leczenia preparatami dostępnymi bez recepty, owrzodzenia nawracają, warto udać się do stomatologa, który być może zaleci terapię antybiotykiem lub sterydami^[2].

Leczenie aft w gardle czy jamie ustnej wymaga także utrzymania najwyższego poziomu higieny jamy ustnej. Warto jednak pamiętać o tym, że niektóre środki higieniczne (np. mocne płyny do płukania ust z dużą zawartością mentolu) mogą dodatkowo podrażniać zmienione miejsca. Dlatego warto postawić na delikatne środki myjące i pielęgnacyjne.

Trzeba również pamiętać o tym, że gorące lub pikantne posiłki, a także alkohol, mogą podrażniać miejsca zmienione chorobowo. Dlatego w okresie leczenia aft należy unikać tego typu potraw i napojów.

Afty w jamie ustnej lub gardle – zapobieganie

Aby ustrzec się przed powrotem afty, warto zastosować kilka zasad profilaktycznych^[4]:

• higiena jamy ustnej – powinna obejmować nie tylko regularne mycie zębów, ale również wizyty stomatologiczne,
• zbilansowana dieta – zdrowy jadłospis, bogaty w witaminy i składniki mineralne pomoże zapobiegać aftom. Warto dodać do niego jogurty i kefiry, zawierające bakterie kwasu mlekowego, które pomagają utrzymać odpowiednie środowisko jamy ustnej. Dodatkowo witaminy A, E i B12 oraz odpowiednie dawki cynku i żelaza pomagają ograniczyć występowanie aft w ustach,
• unikanie wysokoprzetworzonej żywności – sztuczne barwniki, konserwanty i aromaty mogą działać drażniąco na delikatną śluzówkę jamy ustnej, dlatego osoby cierpiące na nawracające afty powinny zdecydowanie wykluczyć takie potrawy ze swojego menu,
• dopasowany aparat – aparat ortodontyczny lub proteza mogą uciskać delikatne tkanki w jamie ustnej i prowadzić do powstawania aft. Dlatego należy regularnie sprawdzać ich dopasowanie u ortodonty i zgłaszać się do lekarza z każdą wątpliwością lub bólem.

Chociaż afty są zwykle uznawane za niewielką dolegliwość, warto dokładnie im się przyjrzeć. Jeżeli występują pomimo zachowania zasad higieny i innych reguł profilaktyki lub nie odpowiadają na leczenie domowymi sposobami, należy udać się do lekarza. Zdiagnozuje on konkretną przyczynę powstawania problemu, co umożliwi pozbycie się aft na dobre.

Bibliografia:

1. MESSADI, Diana V. et YOUNAI, Fariba. Aphthous ulcers. Dermatologic therapy, 2010, vol. 23, no 3, p. 281-290.
2. ANTONIV, Regina, LIPSKA, Weronika, KĘSEK, Barbara, et al. Afty nawracające-przegląd piśmiennictwa. Nowa Stomatologia, 2014, vol. 19, no 3.
3. MCBRIDE, David R. Management of aphthous ulcers. American family physician, 2000, vol. 62, no 1, p. 149-154.
4. ALTENBURG, Andreas, EL-HAJ, Nadine, MICHELI, Christiana, et al. The treatment of chronic recurrent oral aphthous ulcers. Deutsches Ärzteblatt International, 2014, vol. 111, no 40, p. 665.