Afonia — przyczyny, objawy. Co robić, gdy dopadnie Cię bezgłos?

Afonia to zaburzenie, które może wystąpić zarówno na skutek chorób gardła, jak i w stanach nadwyrężenia aparatu głosu. Bezgłos jest stanem wymagającym dokładnej diagnostyki oraz podjęcia rehabilitacji i prawidłowego leczenie.

Czym charakteryzuje się całkowita utrata głosu i jak jej skutecznie przeciwdziałać?

Utrata głosu — czyli czym jest afonia?

Afonia, czyli bezgłos to całkowita utrata głosu, do której najczęściej dochodzi na skutek zaburzeń pracy strun głosowych i całego aparatu głosowego.

W stanie tym dochodzi do całkowitej utraty możliwości normalnego mówienia (chory może porozumiewać się wyłącznie szeptem) lub znacznego osłabienia siły głosu. Chory z afonią traci możliwość artykulacji, a tym samym jest on pozbawiony podstawowego narzędzia komunikacji, jakim jest głos¹. Dolegliwość, w której chory nie jest w stanie wydobyć z siebie najcichszego szeptu nazywana jest apsityrią.

Utrata głosu — przyczyny afonii

Bezgłos mieć przyczyny zarówno fizyczne, jak i psychiczne. Niezależnie od wywołującego czynnika pojawia się główny objaw, jakim jest niemożność mówienia. W zależności od konkretnej przyczyny występowania można wyróżnić trzy podstawowe rodzaje afonii.

Afonia organiczna

Występuje na skutek choroby lub uszkodzenia aparatu głosowego (strun głosowych, krtani lub tchawicy). Mogą to być stany zapalne w obrębie gardła  i krtani, guzy (np. polipy czy guzki śpiewacze), uszkodzenia mechaniczne (np. pozabiegowe, pointubacyjne lub na skutek urazów)¹. To zdecydowanie najczęściej występujący typ afonii. Może towarzyszyć stanom infekcyjnym gardła i krtani, jak również być jedną z dolegliwości towarzyszącej alergii.

Afonia czynnościowa

Obejmuje stany, w których aparat głosowy jest zdrowy, jednak pacjent nie jest w stanie wydobyć z siebie głosu. Może być to spowodowane nieprawidłowościami napięcia mięśni w obrębie krtani, długotrwałe nadwyrężanie głosu lub jego nieprawidłowa emisja. Czasami występuje jako powikłanie po zabiegu chirurgicznym w okolicy gardła, związane z uszkodzeniem nerwów krtaniowych².

Afonia psychogenna

Często nazywana również bezgłosem emocjonalnym. Za jej pojawienie się odpowiedzialne są silne emocje (np. ogromny stres, depresja, strach). Aparat głosowy jest zbudowany prawidłowo, jednak pacjent nie jest w stanie wydobyć z siebie głosu.

Bezpośrednią przyczyną jest wpływ emocji na funkcjonowanie mięśni krtani. Należy również wspomnieć, że afonia psychogenna może występować chwilowo, w odpowiedzi na konkretny bodziec emocjonalny, jak i stanowić długotrwały problem (zwłaszcza, gdy utrata głosu jest następstwem przebytej traumy), dla którego rozwiązania niezbędna jest prawidłowa psychoterapia⁴.

Utrata głosu — ile trwa?

Czas trwania afonii jest zależny od wywołujących go przyczyn. Bezgłos wywołany bodźcem emocjonalnym może trwać tyle, ile sam bodziec (np. strach, który „odbiera mowę”). W przypadku utraty głosu o podłożu infekcyjnym proces jego odzyskiwania może trwać około dwóch tygodni. Jeśli po tym czasie nadal występują problemy, należy udać się do specjalisty.³

Afonia — objawy

W zależności od wywołujących ją czynników afonia może wystąpić nagle, bądź jest ona poprzedzona wcześniejszą zmianą barwy i/lub natężenia głosu.

W przypadku stopniowo narastającego bezgłosu, przed całkowitą utratą dźwięczności mogą wcześniej występować dodatkowe objawy, jak¹:

• ciągła chrypka,
• uczucie podrażnienia gardła,
• postępujące obniżenie dźwięczności i głośności,
• uczucie ucisku w gardle.

W zależności od przyczyny, wywołującej bezgłos, mogą mu towarzyszyć dolegliwości związane bezpośrednio z czynnikiem wywołującym. W stanach infekcyjnych może to być zaczerwienienie, ból i obrzęk gardła, w alergiach mogą pojawić się obrzęk krtani, alergiczne wysypki skórne, duszności.

Występujący w czasie snu bezgłos nocny jest zwykle spowodowany refluksem żołądkowo-przełykowym i wynikającymi z niego podrażnieniami delikatnej błony śluzowej gardła oraz bruksizmem (zgrzytaniem zębami), który może wynikać zarówno z refluksu, jak i z przyczyn emocjonalnych (stres), a także być objawem astmy oskrzelowej⁵.

Brak głosu — co robić?

Pierwsze kroki w terapii afonii są zależne od przyczyny, która wywołała ten stan.

Jeśli czynnikiem prowokującym bezgłos jest przeziębienie, należy podjąć się leczenia infekcji, stosując domowe sposoby lub konsultując swój stan ze specjalistą i wprowadzając leczenie farmakologiczne³.

Dlatego dla podjęcia prawidłowego leczenie tak istotne jest rozpoznanie dokładnej przyczyny. Czynnik infekcyjny jest dość oczywisty ze względu na towarzyszące objawy stanu zapalnego (ból gardła, kaszel, katar, gorączka itp.). W innych przypadkach ustalenie konkretnej genezy bezgłosu może być trudniejsze, dlatego warto udać się do specjalisty⁴.

Utrata głosu — leczenie

Leczenie i rehabilitacja głosu w afonii wymaga prawidłowego rozpoznania wywołującej tę dolegliwość przyczyny. Bardzo często stan ten dotyka osoby na co dzień pracujące głosem (nauczycieli, spikerów, lektorów, śpiewaków, handlarzy czy mówców).

W tej sytuacji głównym założeniem leczenia jest pozwolenie na odpoczynek przeciążonemu aparatowi głosowemu poprzez całkowite zaniechanie mówienia, odpowiednie nawilżanie gardła czy domowe sposoby pozwalające na regenerację śluzówki.

Rozwiązaniem może być m.in. stosowanie ziołowych płukanek lub preparatów aptecznych zawierających substancje nawilżające, np. hialuronian sodu. U osób pracujących głosem szczególnie ważna jest prawidłowa emisja. Dlatego warto udać się do specjalisty z zakresu foniatrii, który nauczy prawidłowego sposobu mówienia, który nie będzie dla organizmu aż tak obciążający³.

W stanach alergicznych, wywołujących zaburzenia głosu należy przede wszystkim usunąć z otoczenia alergen (jeśli to możliwe) oraz zastosować leczenie preparatami antyhistaminowymi i sterydowymi, które odwrócą skutki alergii.

Jeśli przyczyną bezgłosu są zmiany na elementach aparatu głosowego (np polipy czy guzki śpiewacze), konieczne może się okazać leczenie chirurgiczne. W afonii psychogennej najbardziej zasadne wydaje się podjęcie psychoterapii, zaraz po ograniczeniu bodźca emocjonalnego, wywołującego bezgłos⁵.

Jak zapobiegać afonii? Profilaktyka

Profilaktyka bezgłosu obejmuje czynności zapewniające prawidłowy stan śluzówki gardła, jej odpowiednie nawilżenie i ochronę. Jest to istotne zwłaszcza w stanach infekcyjnych, jak również w sytuacjach przeciążenia głosu.

Aby utrzymać optymalne nawilżenie śluzówki gardła i zapobiec jej przesuszeniu, warto zadbać o:

• nawilżanie powietrza w pomieszczeniach,
• unikanie zanieczyszczeń wziewnych (smogu, dymu, kurzu),
• ograniczenie palenia tytoniu i przebywania w towarzystwie osób palących,
• zastosowanie pastylek i tabletek nawilżających gardło (np. produktów, które pod wpływem śliny wytwarzają ochronną powłokę hydrożelową, zawierających m.in. hialuronian sodu).

Dla osób mówiących dużo (tj. pracujących głosem) elementem profilaktyki są zajęcia z emisji głosu u specjalisty z zakresu foniatrii.

Utrata głosu — podsumowanie

Afonia może przydarzyć się każdemu. Często jest to dolegliwość towarzysząca infekcjom gardła i krtani. Jednak ze względu na złożoność przyczyn, warto każdy przypadek skonsultować z lekarzem. Umożliwia to znalezienie  konkretnego czynnika wywołującego bezgłos, co wpłynie na skuteczność jego leczenia.

Bibliografia:

1. http://ptnzs.org.pl/audiofonologia/AUDIOFONOLOGIA_TOM_X_1997/art4.pdf [dostęp 20.10.2024]
2. Cichecka-Wilk, Małgorzata, and Katarzyna Studzińska. „Czynnościowe zaburzenia głosu z punktu widzenia foniatrii klinicznej, psychopatologii, psychologii i psychiatrii psychodynamicznej.” Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio J–Paedagogia-Psychologia 31.2 (2018): 175-194.
3. Hancock, Rebecca. „Management of functional aphonia and related severe muscle tension disorders: a practical approach with historical underpinnings.” Perspectives on Voice and Voice Disorders 24.2 (2014): 55-63.
4. https://d1wqtxts1xzle7.cloudfront.net/64138496/19-libre.pdf?1597051525=&response-content-disposition=inline%3B+filename%3DTreating_Functional_Aphonia_A_Case_Study.pdf&Expires=1729434499&Signature=NxDYpy6I3POFNMzNt-x4vDTbYJk561qLzxWSYZp6BdePVdHTD1HflE~EmVg1to2mLL~i5Yr6YigrscAO-e0A2tYacJtR7v8lGSCn-UHp5xBAqrLu8oqDjNMiuLWr8vtsrF2kdw6dw1NFJux8DW~pL8IxTH5rgxEPbRr2W6Dp6xL88vIOeJGB3PfrGRjFSKF4XUqRGqPMkPE89LPQ4GAOPdfze0ZxxscSjutrlZEyKxS7hVDm7cJCh06oN19pUCZ8~ag-vhJZJ8KRkdDhH~M1qYyrqMLwA8uAZkrlvGyLDSBFqhPuOmE8aufwqvvBCdYHzB1rg0X6~RqKp0r90SIGmQ__&Key-Pair-Id=APKAJLOHF5GGSLRBV4ZA [dostęp 20.10.2024]
5. Poddębniak, Justyna, and Beata Zielnik-Jurkiewicz. „Astma a wady zgryzu i zaburzenia narządu żucia.” Alergoprofil 7.2 (2011): 8-12.
6. Maniecka-Aleksandrowicz, Barbara, and A. Domeracka-Kołodziej. „Rehabilitacja w afonii psychogennej.” Audiofonologia 25 (2004): 53-56.