Zapalenie jamy ustnej — objawy, przyczyny i leczenie

Pieczenie, ból, nawracające afty czy nieświeży oddech – te objawy mogą świadczyć o zapaleniu jamy ustnej. Ta bolesna dolegliwość może wpływać na codzienne funkcjonowanie, utrudniając takie czynności, jak żucie i połykanie pokarmów.

Stan zapalny jamy ustnej może mieć różne przyczyny i przebieg. Jakie są przyczyny zapalenia błony śluzowej jamy ustnej? Jak je rozpoznać i leczyć?

Czym jest zapalenie jamy ustnej i jakie są rodzaje?

Jamą ustną nazywamy przestrzeń znajdującą się między wargami, podniebieniem i dnem jamy ustnej. Jest ona pokryta wielowarstwowym nabłonkiem, który nie rogowacieje, a zamiast tego wytwarza śluz, pomagający utrzymać odpowiednie środowisko w jej wnętrzu.

Błona śluzowa jamy ustnej narażona jest na ataki patogennych mikroorganizmów, a to może prowadzić do stanów zapalnych jamy ustnej i infekcji.

W zależności od czynnika wywołującego można wyróżnić następujące trzy główne rodzaje tej choroby^[1]:

• grzybicze zapalenie jamy ustnej,
• wirusowe zapalenie jamy ustnej,
• bakteryjne zapalenie jamy ustnej.

Na stany zapalne w jamie ustnej szczególnie narażone są osoby^[1,4]:

• niedostatecznie dbające o higienę jamy ustnej,
• starsze,
• kobiety ciężarne,
• noszące protezę zębową lub aparat ortodontyczny,
• o obniżonej odporności ,
• stosujące używki,
• niedożywione,
• cierpiące na anemię, awitaminozę, sarkoidozę, cukrzycę lub choroby tarczycy,
• przyjmujące niektóre leki (np. diuretyczne, antyhistaminowe, obniżające ciśnienie, neuroleptyki, przeciwlękowe, mukolityczne),
• w trakcie radio i chemioterapii.

Zapalenie jamy ustnej może również występować w wyniku urazu mechanicznego w jej obrębie – np. poparzenia gorącym pokarmem/napojem, skaleczeniami czy ugryzieniami.

Zapalenie jamy ustnej — objawy i przyczyny

Zapalenie jamy ustnej daje zróżnicowane objawy, które są zależne od przyczyny występowania dolegliwości oraz jej nasilenia. Zazwyczaj jednak głównymi objawami są^[4]:

• pieczenie w jamie ustnej,
• suchość jamy ustnej,
• pieczenie języka,
• ból w obrębie jamy ustnej.

Główną przyczyną stanu zapalnego jest zwykle infekcja, która może być spowodowana różnymi czynnikami.

Grzybicze zapalenie jamy ustnej

Zapalenie o podłożu grzybiczym zwane jest także drożdżycą lub kandydozą jamy ustnej^[3]. Wywołują je grzyby z rodzaju Candida, najczęściej C. albicans, chociaż zdarzają się przypadki zakażenia innymi drożdżakami (np. C. tropicalis, C. krusei czy C. glabrata).

Drożdżaki są mikroorganizmami, które w niewielkiej liczbie stanowią element flory bakteryjnej człowieka. Jednak w momencie, gdy zaczynają się namnażać, mogą pojawić się dolegliwości.

Do nadmiernego rozrostu drożdżaków może dochodzić w przebiegu takich stanów jak^[2,3]:

• spadki odporności (zarówno tymczasowe, jak i wywołane AIDS lub innymi niedoborami odporności),
• po przebytej antybiotykoterapii (zwłaszcza, jeśli w jej trakcie nie podawano leków probiotycznych),
• cukrzyca,
• stan po przeszczepach organów (ze względu na terapię immunosupresyjną),
• stan po chemio i radioterapii,
• próchnica zębów,
• zmniejszone wydzielanie śliny (kserostomia),
• mikrourazy spowodowane noszeniem protez lub aparatów,
• niedostateczna lub nadmierna higiena jamy ustnej.

Kandydoza może być spowodowana także przyjmowaniem tabletek antykoncepcyjnych oraz wziewnych preparatów sterydowych (np. w przebiegu chorób górnych dróg oddechowych).

Grzybicę jamy ustnej charakteryzuje łatwy do zidentyfikowania objaw, jakim jest biały nalot na języku, który może rozprzestrzenić się na podniebienie, gardło i przełyk. Często towarzyszy jej także nieprzyjemny zapach z ust, ból języka i dziąseł, swędzenie, a u dzieci pleśniawki.

Wirusowe zapalenie jamy ustnej

Jak sama nazwa wskazuje, ten typ zapalenia jamy ustnej wywołany jest obecnością wirusa.

Do najczęściej wskazywanych patogenów należą^[2,6]:

• wirus brodawczaka ludzkiego (HPV, wywołujący opryszczkowe zapalenie jamy ustnej),
• wirus ospy wietrznej i półpaśca (VZV),
• wirus Epsteina-Barra (EBV),
• cytomegalowirus (CMV).

Wirusowe zapalenie jamy ustnej najczęściej przejawia się występowaniem pęcherzyków, często wypełnionych płynem. Na skutek ich pękania powstają bolesne nadżerki. Dodatkowym objawem jest wzrost temperatury ciała i inne symptomy wirusowe – ogólne zmęczenie i rozbicie, bóle mięśni.

Bardzo szczególnym rodzajem wirusowego zapalenia jamy ustnej jest to wywołane przez wirusa HPV. Towarzyszą mu charakterystyczne opryszczki w jamie ustnej, na wargach, w okolicy kącików ust.

Bakteryjne zapalenie jamy ustnej

Bakteryjne zapalenie jamy ustnej najczęściej spowodowane jest nadkażeniem bakteryjnym wcześniejszej infekcji wirusowej.
Może ono być także wynikiem nadmiernego namnażania się bakterii w jamie ustnej, co z kolei może być spowodowane niedostateczną higieną, nieprawidłową dietą, paleniem tytoniu, stresem lub stanami obniżonej odporności.

W infekcji bakteryjnej charakterystycznym objawem może być biały lub szary nalot, widoczny na powierzchni błony śluzowej, a także nieprzyjemny posmak w ustach i przykry zapach wydostający się z nich.

Zapobieganie bakteryjnemu zapaleniu jamy ustnej opiera się o dokładną i regularną higienę – częste szczotkowanie zębów, używanie nici dentystycznej i antybakteryjnych płynów do płukania ust. W przypadku, gdy rozwinie się bakteryjne zapalenie jamy ustnej, należy skonsultować się z lekarzem, który zaleci odpowiednią antybiotykoterapię.

Aby wesprzeć łagodzenie objawów stanu zapalnego, można sięgnąć po preparaty apteczne bez recepty (płukanki, spraye, pastylki do ssania), w celu doraźnego uśmierzenia dolegliwości bólowych

Zapalenie jamy ustnej — leczenie specjalistyczne i wspomaganie domowymi metodami

Sposoby leczenia zależne są od przyczyny wywołującej dolegliwości i opiera się ono zarówno na usunięciu źródła infekcji, jak i na leczeniu objawowym, które ma poprawić komfort pacjenta.

Często zalecane środki mają działać miejscowo, w obrębie istniejących zmian, stąd powszechnymi metodami leczniczymi są płukanie, smarowanie, pędzlowanie lub sprejowanie jamy ustnej.

W przypadku infekcji na tle drożdżakowym stosuje się środki przeciwgrzybicze, a w zapaleniu jamy ustnej o podłożu wirusowym wdraża farmakoterapię przeciwwirusową.

Dodatkowo zaleca się środki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, które mają za zadanie zmniejszyć odczuwany dyskomfort^[2].

W leczeniu zapalenia jamy ustnej domowe metody mogą wspomóc leczenie farmakologiczne. Wśród najczęściej stosowanych wymienia się:

• płukanki ziołowe – z zastosowaniem ziół o działaniu ściągającym i przeciwzapalnym (np. szałwia, rumianek, kora dębu).
• Tabletki do ssania – na zapalenie jamy ustnej świetnie sprawdzą się tabletki nawilżające i o działaniu osłonowym, np. zawierające hialuronian sodu,
• odpowiednia higiena jamy ustnej – zarówno gdy chodzi o częstotliwość, jak i użyte środki. Specjaliści zalecają stosowanie szczoteczek do zębów o delikatnym włosiu oraz zaniechanie ostrych środków do płukania jamy ustnej (np. zawierających alkohol lub środki silnie działające, które mogą powodować podrażnienia).

W sytuacjach gdy stany zapalne wywołane są niedoborami witaminowymi, należy wdrożyć dodatkową suplementację bądź zrewidować dietę pod kątem zawartości witamin.

Do czasu ustąpienia objawów warto unikać spożywania potraw mogących dodatkowo podrażniać śluzówkę jamy ustnej, tj. ostre przyprawy, bardzo gorące lub bardzo zimne dania i napoje.

Bibliografia:

1. https://podyplomie.pl/medycyna/35398,grzybicze-zapalenie-jamy-ustnej
2. Kozłowski, Zbigniew, and Tomasz Konopka. „Wybrane zagadnienia z farmakoterapii chorób błony śluzowej jamy ustnej.” Dent. Med. Probl 41.1 (2004): 119-123.
3. PETKOWICZ, Beata, SKIBA-TATARSKA, Marta, et WYSOKIŃSKA-MISZCZUK, Joanna. Kandydoza jamy ustnej. Gerontologia Polska, 2006, vol. 14, no 4, p. 160-164.
4. DĄBROWSKA, Barbara, DĄBROWSKA, Zofia, TOKAJUK, Joanna, et al. Stomatitis–przyczyny, objawy i leczenie. (forumpediatrów.pl)
5. MRÓWKA-KATA, Katarzyna, KATA, Dariusz, MIŚKIEWICZ-ORCZYK, Katarzyna, et al. Zespół PFAPA–periodic fever, aphtous stomatitis, pharyngitis and cervical adenitis (okresowa gorączka, aftowe zapalenie jamy ustnej, zapalenie gardła, zapalenie węzłów chłonnych szyi). In : Annales Academiae Medicae Silesiensis. 2012. p. 57–59.
6. SZYMCZAK-PALUCH, Michalina et KŁOSEK, Sebastian. Najczęstsze stany zapalne błony śluzowej jamy ustnej. Medycyna po Dyplomie, 2020, vol. 29, no 5.